Social prejudice origin state scorn pettiness selfish ignorant progressive peopleâ s intellectual là gì?

Đặt vấn đề: Khái niệm phức hợp và hiện tượng xã hội mới nổi

Cụm từ “social prejudice origin state scorn pettiness selfish ignorant progressive people’s intellectual” là một cấu trúc ngữ nghĩa không phổ biến trong tiếng Anh hàn lâm, nhưng về bản chất, nó tổng hợp một loạt trạng thái xã hội và tâm lý đang nổi bật trong các cuộc tranh luận hiện đại. Cấu trúc này phản ánh hiện tượng phức tạp mà trong đó sự tiến bộ trí thức bị đối đầu bởi các phản ứng bảo thủ, cảm tính hoặc bài trí thức từ các nhóm xã hội khác nhau.

Khái niệm này không chỉ thể hiện một thái độ tiêu cực đối với tri thức hoặc người có học, mà còn bao hàm hiện tượng mất niềm tin xã hội vào tầng lớp chuyên môn, đồng thời phơi bày sự chia rẽ giữa tiến bộ và bảo thủ, giữa lý tính và cảm xúc, giữa giáo dục hàn lâm và trải nghiệm đời thường. Việc mô tả hiện tượng dưới dạng chuỗi từ khóa liên tục này phản ánh cảm nhận tức thời, chưa được phân tích hệ thống — nhưng lại nắm bắt đúng một hiện tượng xã hội đang diễn ra.

Một số chiều cạnh hàm ý trong cụm từ có thể được phân tích sơ bộ như sau:

• Social prejudice: thành kiến xã hội mang tính hệ thống
• Origin state: nguồn gốc tâm lý hoặc nền tảng xã hội hình thành định kiến
• Scorn, pettiness: cảm xúc tiêu cực, khinh thường trí thức, hành vi nhỏ nhen
• Selfish, ignorant: phản ánh xu hướng cá nhân hóa thái quá và thiếu hiểu biết
• Progressive people’s intellectual: mục tiêu phê phán giới trí thức theo xu hướng tiến bộ

Thành kiến xã hội và nguồn gốc nhận thức

Thành kiến xã hội là một loại định kiến sâu sắc được xây dựng qua quá trình giáo dục, tương tác văn hóa, và trải nghiệm cá nhân. Nó hình thành khuôn mẫu nhận thức dẫn tới hành vi kỳ thị, phân biệt, và bác bỏ những giá trị khác biệt. Trong bối cảnh cụm từ đang xét, thành kiến thể hiện qua thái độ không tin tưởng hoặc phản cảm với nhóm người được xem là "trí thức tiến bộ" — tức những người đề xuất thay đổi xã hội dựa trên lý luận hàn lâm hoặc lý tưởng đạo đức.

Các nghiên cứu trong tâm lý học xã hội cho thấy thành kiến không đơn thuần là kết quả của sự thiếu hiểu biết, mà còn là cơ chế phòng vệ nhận thức, nơi mà con người tìm kiếm cảm giác an toàn thông qua việc phân loại "chúng ta" và "họ". Nhóm trí thức thường bị gán nhãn là "khác biệt" do cách thể hiện, ngôn ngữ, hoặc các giá trị vượt xa trải nghiệm đời thường.

Các hình thức thành kiến xã hội phổ biến có thể bao gồm:

1. Thành kiến theo tầng lớp xã hội
2. Thành kiến chống trí thức (anti-intellectualism)
3. Thành kiến phản tiến bộ (anti-progressivism)

Mỗi loại đều đóng vai trò trong việc hình thành phản ứng tiêu cực với giới học thuật hoặc người phát ngôn chính sách công.

Giai đoạn hình thành: origin state của tâm lý phân biệt

Thuật ngữ “origin state” trong ngữ cảnh này không ám chỉ một địa lý hay chính trị, mà nói đến điểm khởi đầu tâm lý học — nơi những phản ứng xã hội đầu tiên đối với trí thức bắt đầu hình thành. Tâm lý phân biệt thường bắt nguồn từ cảm giác đe dọa hiện sinh (existential threat), cảm giác bị coi thường, hoặc bất lực trong việc tham gia vào hệ thống tri thức.

Các công trình nghiên cứu thần kinh học xã hội cho thấy sự kích hoạt của amygdala — trung tâm xử lý cảm xúc sợ hãi và xung đột — đóng vai trò trong phản ứng phân biệt. Điều này lý giải tại sao một người có thể phản ứng tiêu cực ngay lập tức với hình ảnh, giọng nói hoặc từ vựng gợi nhắc đến giới trí thức, dù chưa hiểu nội dung truyền tải.

Bảng sau tóm tắt các yếu tố thường có mặt trong "origin state" của phản ứng phân biệt trí thức:

Yếu tố	Biểu hiện	Tác động
Cảm giác bị loại trừ	Không hiểu thuật ngữ, bị mỉa mai vì ít học	Phát sinh phản ứng phòng vệ
Mâu thuẫn giá trị	Không đồng thuận với tư tưởng “cấp tiến”	Cho rằng trí thức là mối đe dọa
Tổn thương bản ngã	Thất bại trong học vấn hoặc bị hạ thấp	Hình thành thái độ bài trí thức

Sự khinh miệt trí thức: intellectual scorn trong xã hội hiện đại

Khinh miệt trí thức không phải là hiện tượng mới, nhưng đang tái hiện mạnh mẽ trong xã hội số hóa. Khi thông tin trở nên tràn lan, niềm tin vào các tổ chức hàn lâm và chuyên gia bị suy giảm, tạo điều kiện cho việc phủ nhận tri thức chuyên sâu. Trí thức bị gắn với sự xa rời thực tế, đạo đức giả hoặc thiên tả cực đoan, khiến nhiều nhóm xem họ như mối đe dọa ý thức hệ.

Các khảo sát của Pew Research chỉ ra rằng mức độ tin tưởng vào nhà khoa học đang giảm dần tại nhiều quốc gia, đặc biệt là trong nhóm dân cư bảo thủ hoặc có trình độ học vấn thấp hơn. Điều này cho thấy sự khinh miệt trí thức không chỉ là vấn đề văn hóa mà còn liên quan đến niềm tin xã hội và cảm xúc tập thể.

Một số biểu hiện phổ biến của intellectual scorn:

• Chế giễu “người học cao mà nói khó hiểu”
• Phủ nhận khoa học vì cho là “thiếu thực tế”
• Xem các trí thức như công cụ tuyên truyền
• Chống lại các chính sách dựa trên bằng chứng

Những hành vi này phản ánh sự giằng co giữa lý tính và cảm tính, giữa nhu cầu tri thức và nhu cầu thuộc về cộng đồng.

Biểu hiện tâm lý: sự nhỏ nhen và ích kỷ (pettiness, selfishness)

Sự nhỏ nhen (pettiness) và ích kỷ (selfishness) là hai biểu hiện tâm lý phổ biến trong phản ứng chống trí thức, thường xuất hiện khi một cá nhân hoặc nhóm cảm thấy bị bỏ rơi khỏi quá trình ra quyết định hoặc không được công nhận giá trị xã hội. Những biểu hiện này không chỉ đơn giản là sự thiếu kiên nhẫn hay ghen ghét, mà là hậu quả tâm lý từ việc cảm thấy mất kiểm soát trước sự thay đổi được thúc đẩy bởi giới trí thức và các nhóm tiến bộ.

Trong nhiều trường hợp, sự nhỏ nhen thể hiện qua việc công kích cá nhân thay vì phản biện nội dung, chế giễu thay vì tranh luận. Tâm lý ích kỷ lại khiến người ta xem kiến thức là công cụ loại trừ thay vì trao quyền. Kết quả là xuất hiện các hành vi:

• Loại trừ những người có học ra khỏi cộng đồng
• Tẩy chay sản phẩm trí thức như sách báo, nghiên cứu, giảng dạy
• Truyền bá các tuyên bố sai lệch như “khoa học là dối trá”

Nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực xã hội học cho rằng những biểu hiện này có tính hệ thống, đặc biệt trong các nhóm bảo thủ dân túy hoặc có xu hướng bài học thuật. Việc nhận diện các biểu hiện này là cần thiết để hiểu sâu hơn về cách xã hội phản ứng với tri thức hiện đại.

Sự thiếu hiểu biết và phản tri thức: ignorant backlash

Phản ứng tiêu cực với giới trí thức không chỉ đến từ sự đối lập hệ tư tưởng mà còn từ thiếu hụt kiến thức nền. Sự thiếu hiểu biết (ignorance) có thể là kết quả của thất bại hệ thống giáo dục, truyền thông thiên lệch, hoặc sự củng cố niềm tin sai qua mạng xã hội. Khi cộng đồng chia sẻ chung một hệ giá trị phi lý trí, việc bài xích trí thức trở thành công cụ duy trì bản sắc tập thể.

Khái niệm “backlash” (phản ứng ngược) mô tả hiện tượng cộng đồng chống lại xu hướng tiến bộ bằng cách quay trở về với những gì họ xem là “thật” hoặc “thuần túy”. Phản tri thức (anti-intellectualism) là một dạng backlash đặc biệt, trong đó người ta phủ nhận tính hợp pháp của kiến thức khoa học, triết học hay lý luận xã hội.

Dưới đây là một số biểu hiện của hiện tượng ignorant backlash:

Dạng phản ứng	Biểu hiện cụ thể	Hệ quả xã hội
Phủ nhận khoa học	Bài vaccine, chống biến đổi khí hậu	Mất khả năng phản ứng chính sách hiệu quả
Tự củng cố nhận thức	Chỉ đọc và chia sẻ nội dung trùng khớp niềm tin	Gia tăng phân cực xã hội
Gán mác “trí thức giả”	Công kích cá nhân thay vì lập luận	Làm suy yếu đối thoại dân chủ

Xem thêm: The Psychology of Anti-Intellectualism.

Người tiến bộ và sự phân cực xã hội

Người tiến bộ (progressive people) thường đề xuất các cải cách xã hội dựa trên lý tưởng về công bằng, đa dạng và bao dung. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, chính các nhóm này lại bị phản ứng ngược từ cộng đồng vì bị cho là đạo đức giả, cưỡng ép ngôn ngữ chính trị đúng đắn (political correctness), hoặc thậm chí thao túng dư luận. Hệ quả là họ bị gán nhãn tiêu cực bởi những người cảm thấy bị đe dọa giá trị truyền thống.

Sự phân cực xã hội xuất hiện khi hai hệ giá trị (bảo thủ và cấp tiến) không còn nền tảng đối thoại chung. Những người tự nhận là “trí thức tiến bộ” bị xem là phần tử ngoài lề, trong khi những nhóm chống lại họ tự xây dựng thế giới quan khép kín, tạo ra vòng lặp của sự thù địch. Vấn đề không chỉ ở thông điệp, mà còn ở cảm xúc tập thể về sự bị gạt ra bên lề.

Tình trạng này đặc biệt trầm trọng trong không gian mạng, nơi thuật toán củng cố phân cực bằng cách hiển thị nội dung phù hợp với niềm tin sẵn có. Đây là một thách thức lớn với dân chủ đương đại, vì sự đối thoại mang tính tri thức bị thay thế bằng xung đột cảm xúc.

Tác động lên đối thoại và chính sách công

Khi xã hội mất niềm tin vào giới trí thức, đối thoại dân chủ và hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng trở nên khó khăn. Những nỗ lực phổ biến khoa học, xây dựng chính sách y tế, giáo dục hay môi trường đều gặp phải rào cản từ sự nghi ngờ, bài bác và xuyên tạc. Chính trị trở thành cuộc chiến niềm tin thay vì quá trình thảo luận lý tính.

Ví dụ, các chiến dịch tiêm chủng cộng đồng thất bại ở nhiều nơi không vì thiếu vaccine, mà vì người dân từ chối lắng nghe lời khuyên từ chuyên gia. Tương tự, các chính sách chống biến đổi khí hậu bị coi là “giả tạo” dù có bằng chứng khoa học rõ ràng. Việc hiểu sai vai trò của trí thức khiến các quyết định công cộng trở nên dễ tổn thương trước các chiến dịch thông tin sai lệch.

Thách thức đặt ra là: làm thế nào để phục hồi lòng tin và mở rộng không gian đối thoại dựa trên tri thức, thay vì để cảm xúc tập thể chi phối quá trình chính sách.

Phân tích liên ngành: góc nhìn từ xã hội học, tâm lý học và triết học

Hiện tượng kỳ thị trí thức và xung đột giá trị giữa tiến bộ và bảo thủ không thể giải thích bằng một ngành duy nhất. Cần có cách tiếp cận liên ngành để phân tích toàn diện. Xã hội học cho thấy vai trò của phân tầng xã hội và bất công trong tiếp cận giáo dục. Tâm lý học cung cấp mô hình về nhận thức nhóm, nhu cầu được công nhận, và phản ứng cảm xúc. Triết học chính trị đặt vấn đề về mối quan hệ giữa chân lý, quyền lực và đạo đức.

Các mô hình lý thuyết có thể sử dụng để phân tích hiện tượng:

• Framing theory (Goffman): cách truyền thông định hình cách hiểu thực tế
• System justification theory (Jost): người dân bảo vệ hệ thống dù bất công
• Echo chamber theory: cộng đồng mạng củng cố định kiến và loại bỏ thông tin đối lập

Tiếp cận đa chiều giúp không chỉ giải thích hiện tượng mà còn đề xuất giải pháp khắc phục sự chia rẽ về tri thức và niềm tin.

Kết luận: hiện tượng cần nhận diện và giải mã

“Social prejudice origin state scorn pettiness selfish ignorant progressive people’s intellectual” không phải là một cụm từ ngẫu nhiên. Nó phản ánh trạng thái xã hội nơi sự tiến bộ bị chống lại bởi tâm lý bất an, phản ứng cảm xúc và sự thiếu đối thoại. Hiện tượng này mang tính toàn cầu, vượt khỏi ranh giới quốc gia và hệ tư tưởng, đặt ra thách thức lớn cho các nền dân chủ hiện đại.

Việc nhận diện, giải mã và đối thoại với các lực lượng phản tri thức là một phần quan trọng trong việc xây dựng xã hội dựa trên tri thức. Đó không chỉ là vấn đề học thuật mà còn là yêu cầu thiết yếu để đảm bảo sự phát triển bền vững và công bằng trong tương lai.

Tài liệu tham khảo

1. American Psychological Association. (2016). The Roots of Prejudice
2. Pew Research Center. (2022). Public Trust in Scientists
3. Jost, J. T., et al. (2009). Political ideology: Its structure, functions, and elective affinities. Annual Review of Psychology, 60, 307-337.
4. Rothschild, Z. K., et al. (2012). The Psychology of Anti-Intellectualism. Perspectives on Psychological Science.
5. Klein, E. (2020). Why We’re Polarized. Simon & Schuster.
6. Sunstein, C. R. (2002). Republic.com. Princeton University Press.